Maniyerizm: İtalya'da Yüksek Rönesans dönemi ile Barok dönem arasında, yaklaşık 1520-1580 tarihlerinde ortaya çıkmış sanat akımı. İtalyanca 'hal, tarz' anlamına gelen 'maniera' kelimesinden türeyen maniyerizm, Rönesans’ın eşitlik, simetri, perspektif ve uyum kalıplarını kırarak daha kuralsız bir hal üslup yaratmış, kuralsızlığı ilke edinecek Barok dönemin habercisi olmuştur.

Maniyerizmi anlamak için Rönesans ve Barok dönemlerden kısaca bahsedecek olursak, 15-16. yüzyılda İtalya’da başlayan Rönesans sanatıyla birlikte hümanizme verilen değerin artması, ressamların, heykeltraşların ve mimarların o güne kadar belli kurallar içinde kalarak kendini ifade edemeyişlerine bir son vermiş ve kendi üsluplarına eserlerinde yer vermelerini sağlamıştır. Özgün eserlerin ortaya çıkmaya başladığı bu dönemde sanatçılar ışık, gölge, perspektif, hacim vb. öğeleri kullanarak bir temel form oluştururlar. En önem verilen nokta ise bir resimdeki kompozisyonun dengeli ve uyumlu olmasıdır.

Barok ise 16-18. yüzyıllar arasında yine İtalya’da ortaya çıkmış bir sanat akımıdır. Barok dönem sanatçıları Rönesans sanatçılarından farklı olarak neyin resmedildiğinden çok eserin nasıl resmedildiğine önem vermeye başlamışlardır. Rönesans döneminde kompozisyonun dengeli ve uyumlu olması gerekirken bu dönemde eserler canlı, hareketli ve karmaşık şekilde resmedilmiştir.

Bu iki dönem arasında bir geçiş olan maniyerizmin doğmasına neden olan en önemli etken, Rönesans sanatçılarının yapılabilecek her şeyi gerçekleştirmiş olmaları ve sonrasında gelen sanatçıların amaçlarının onları taklit etmek olması bundan dolayı da sanatçıyı kopyacılıktan ileriye götürmemesinden kaynaklanmıştır. Genç sanatçıların bu kalıplaşmaya giden yoldan kurtulmak için yeni ve alışılmamış deneylere başlaması, renk, stil ve perspektifte yeni anlatım şekilleri aramaya başlamaları maniyerizmin doğmasına neden olmuştur.

Bir sanat üslubu olarak, gerçek dışı, yapmacığa ve acayipliğe varabilen haliyle maniyerizmde insan biçimlerinde bir uzama görülür. Konular genellikle düşsel, hatta içsel, renkler ise yapay ve göze batıcıdır. Floransa’da Accademia’da bulunan Michelangelo’nun “Davut” heykelinde kollarda görülen abartılı uzama, daha önce kullanılan şekilcilikten farklı olan abartılı biçimci sanatının etkisine örnek olarak verilebilir.

“Davut”, Michelangelo, mermer, Accademia, Floransa (1501–1504). Michelangelo’nun“Davut” heykeli maniyerist etkiler taşır. 

Michelangelo’nun Davut heykeli örneğinde olduğu gibi heykel sanatında da etkilerini gösteren maniyerizmde resim ve heykelde figürler hareketlidir ve vücut formlarında bozulmalar dikkat çeker. Maniyerizmin etkisindeki eserlerde elbiseler hava ile şişirilmiş gibi kabarıktır. Kalabalık sahnelerde figürler birbirlerine girer. Özellikle dini konulu çalışmalarda figürlerin yüzlerinde mistik bir ifade görülür. Resimde manzara önemini kaybetmiş, birden fazla mekan resme girmiştir. Ayrıca mat ve soğuk renklerin kullanıldığı resimlerde açık ve koyu tonlar arasında ani değişmeler görülür. Maniyerist resim, beklenmedik yerlerden gelen ışık etkilerinden yararlanmıştır.

"Uzun Boyunlu Meryem", Francesco Parmigianino, ahşap üzeri yağlıboya, Uffizi Galerisi, Floransa (1534–1535). “Uzun Boyunlu Meryem” deformasyonların en bilinen örneklerinden biridir.

"Alegori", El Greco, tuval üzerine yağlıboya, National Galeri, İskoçya (1580-1585).

“Palazzo del Te”, Giulio Romano, Mantua, İtalya (1526-1534). Maniyerizmin mimarideki etkisine örnek Dük Federico Gonzaga’nın sayfiye sarayı olarak yapılan “Palazzo del Te” verilebilir.

Maniyerizm ile Barok arasındaki köprü, Jacopo Tintoretto’nun ‘İsa'nın Son Akşam Yemeği’ resmidir (1592-1594). Rönesans dönemi sanatçısı Leonardo Da Vinci’nin 1494-99 yılları arasında yaptığı aynı konulu eserle karşılaştırıldığında, o yapıtta resim düzlemine paralel olan masayı Tintoretto, resim düzlemine çapraz yerleştirerek kompozisyon düzeni açısından önemli bir yenilik getirmiştir. Tintoretto’nun hareketin öğretilerine bağlı kaldığı yapıt gerek düzenlenişi gerek bağlandığı dinsel-düşüncel ortam açısından, dönemin en karakteristik örneklerinden biridir.

“Son Akşam Yemeği”,  Leonardo Da Vinci, alçı üzerine sulu boya ve yağlı boya, Santa Maria delle Grazie, Milan, İtalya (1495–1498).

“İsa'nın Son Akşam Yemeği”, tuval üzerine yağlıboya, Güzel Sanatlar Müzesi, Caen, Fransa(1592-1594).