Oğuz Atay’ın kısacık yazarlık hayatında yazabildikleri bize -şükürler olsun ki- kocaman bir kültürel yarık ve sayısız kelime armağan etti. Bunların arasında da ilk akla gelen elbette ki 'tutunamayan', 'disconnectus erectus'... Bugüne kadar pek çok farklı ilhama vesile olmuş bu kavram, yakın zamanda dikkate değer bir çapraz etkiyle, son derece ilginç bir kitaba vesile olmuştu. Bu ay, Okuyanus Yayınları tarafından ilk defa yayımlanan, Serol Teber’in “Tutunamayanlar'ın Politik Psikolojisi" kitabına...

 

Teber, kitabında bilhassa Tanzimat sonrası Türkiye tarihinin psikolojik bir okumasını yapıyor. Bütün bu dönem boyunca öne çıkmış pek çok tarihsel olayı, siyasal kişiyi ve edebiyat unsurunu aynı titizlik ve benzer sorular eşliğinde sorguluyor. Oğuz Atay’ın eserlerinde yapmış olduğu bireysel ve toplumsal çözümleri bir tür psikolojik anahtar olarak kullanıp detaylı bir okuma yapıyor ve sonrasında bu anahtarı Enver Paşa’dan Mustafa Kemal’e, Türkiye toplumunun kronik psikozlarından 'koordinat sistemi'ne kadar çeşitli konular hakkında çıkış noktası olarak kullanıyor.

 

Serol Teber, psikiyatri alanında uzun yıllar hizmet vermiş bir bilim ve yazın insanı. Özellikle 1980’lerden itibaren ilgisini yoğunlaştırdığı kitapları ve bir dönem Açık Radyo’da Şenol Ayla ile birlikte yaptığı “Didik Didik Freud” programıyla tanınıyor. Tevfik Fikret, Picasso ve Freud üzerine kitapları bulunan Teber’in genel olarak Frankfurt Okulu’yla özdeşleşen 'politik psikoloji'ye özel bir ilgi duyduğu ve bu alanda bir kitap yazmış olduğu da biliniyor ("Politik Psikoloji Notları", 1990). 

 

Yazarın 2004 yılında aramızdan ayrılışından kısa bir süre önce tamamladığı son kitabı “Tutunamayanlar'ın Politik Psikolojisi" ise yazarının ölümünden on yıl sonra yayımlandı.

Teber’in genel olarak bir çeşit “resmî zihniyet tarihi” dökümü çıkardığını söylemek mümkün. Soğukkanlı bir gayretle, Türkiye toplumuyla ilgili temel dinamiklerin ve 'köşetaşı' sayılabilecek önemli siyasal kararların arkasında yatan zihnî ve toplumsal sebepleri araştırıyor yazar. Dolayısıyla olayların kendilerini olduğu kadar arkasında yatan toplumsal ve bireysel psikolojiyi de aradığını söyleyebiliriz. Bu sebepten, kitabın geneline hâkim olan bir 'Neden?' sorusu mevcut. Bunu yaparken ne olayların tarihsel gerçekliğini ne de kendisine göründüğü şahsi perspektifi sunmaktan çekiniyor. Dolayısıyla kitabın bir yanıyla 'kişisel' bir yönü olduğunu, kimi bireysel çözümlemelerin (politik) psikoloji sınırlarında kaldığını da belirtmek gerek.

 

Kitapta birçok önemli mevzu ele alınıyor ancak özel bir hassasiyetle detaylı olarak incelenen 1908-1926 arası dönem başlı başına ilgi çekici. Erzurum Kongresi’nin neden Erzurum’da tertiplendiğinden Ermeni soykırımının arkasındaki politik psikolojiye, Mustafa Kemal’in korkularından dönemin devlet terörü yapılanmalarına kadar pek çok ilgi çekici olay bu kısımda yer buluyor. Başlı başına bir cesaret ürünü olduğu şüphe getirmeyecek bu bölüm, kitabın öne çıkan ve tartışma yaratması muhtemel kısımlarından birisi. 

 

“Tutunamayanlar'ın Politik Psikolojisi", daha önce duyduğumuz pek çok konuya, daha önce pek de duymadığımız bir şekilde yaklaşıyor. Özellikle 'hassas' konularda herhangi bir zümrenin yanında durmamaya özen göstererek, cesur ve yalın bir şekilde derdini anlatıyor. Politik psikoloji üslubunu Atay’ın kelimeleriyle birleştirip yakın dönem Türkiye tarihini sıraya diziyor Serol Teber. Sayısız konuya cesurca dokunuyor oluşuyla da her türden okurun ilgisini çekecek, 'rahatsız edici' bir kitap ortaya çıkartıyor.