Acı ama gerçek: Türk edebiyatı hakkında İngilizce bir şeyler okumak isteyenlerin çok fazla seçeneği yok. Dikkat edilsin, 'hakkında' dedik, 'örnekleri' değil. Gün geçmiyor ki Mehmet Murat Somer gibi romancıların, Gonca Özmen gibi genç şairlerin yazdıkları İngilizce edisyonlarıyla bir kitapçıda karşımıza çıkmasın. Hatta malumunuz, kendi modernleşme hikayemizi problematize eden romanlarımız dünya edebiyat kanonuna İngilizce çevirileriyle girmiş durumda. İnsanın, batıyı fethetme yönündeki arzularımızın felsefi analizini yapmak suretiyle bir bakıma batıyı fethettiğimizi söyleyesi geliyor.

 

Türk edebiyatının İngilizce konuşulan diyarlardaki işleri tıkırında yani. Velakin işin eleştiri kısmında işlerin kesat olduğunu söylemek gerekiyor. Şayet Türkçe bilmeden bu külliyatı ve yaşananları takip eden biriyseniz, Türk edebiyatında yaklaşık son bin sene içinde olup bitenleri derli toplu okumak için tek bir seçeneğiniz var, o da Talat Halman'ın "A Millennium of Turkish Literature" kitabı. Neyse ki var dedirten bir kitap bu: Ufak ama işlevi büyük. Syracuse University Press'in yayımladığı, Jayne L. Warner'ın editörlüğünü yaptığı kitap 170 sayfa uzunluğunda. Son kırk sayfasında dipnotlar, dizin ve teknik bilgiler olduğuna göre, 130 sayfada olup bitiyor her şey. Arka kapağında içeriği "Orhun Yazıtları'ndan Orhan Pamuk'a" şeklinde güzel bir biçimde formüle edilmiş. Bununla birlikte kitabı bitirince "Olay Türk edebiyatında geçiyor" gibi bir cümle çıkmıyor insanın ağzından. "Türk edebiyatı ne güzel şeymiş yahu, burada bahsedilen her şeyi bulup okusam," duygusu yükseliyor daha çok.

 

Halman, Türkiye'nin ilk kültür bakanı ve Kültür Bakanlığı da onun eseri bir anlamda. Türkiye'nin kültür bürokrasinin seçkin bir üyesi olması onun entelektüel duyargalarını kapatmamış ama. Devlet erkanında sıklıkla görülen içe kapanmacı zihniyetinin aksine, Halman dünyada olup bitenlerle hep çok yakından ilgilenmiş biri. Bu anlattıklarım da kendisini böyle bir kitabın ideal yazarı yapıyor haliyle. Ben lisedeyken bir Faulkner çevirisiyle ("Duman" bildiğim kadarıyla Türkçeye yapılmış ilk Faulkner çevirisi) Halman'ı tanımış, sonra edebiyat tarihi kitaplarını okumuş, kültür diplomasisi konusunda yaptıklarıyla da onu takdir etmiştim.  

 

Önce Kültür Bakanlığı'nın 2008 yılında yayımladığı, sonra 2011'de Syracuse'un yeni bir baskıyla Kuzey Amerika'da dolaşıma soktuğu "A Millennium of Turkish Literature"u okuması çok keyifli. Halman'ın en başarılı olduğu yerler, Osmanlı divan şiirlerini ve halk ozanlarının dizelerini İngilizceye çevirdiği bölümler. Kaşgarlı Mahmud'un "Divanü Lügati't Türk"ünden yaptığı çeviriler lise edebiyat derslerinin tüm travmalarını ortadan kaldıracak mahiyette. Dede Korkut ve Hacı Bektaş Veli'yi anlattığı bölümlerde de durum aynı. Türk eğitim sisteminin itinayla hepimizi soğuttuğu edebiyatımızın ihtiyacı olan şeyin yüzeysel, ideolojik ve devletçi bir sesle konuşan ders kitabı yazarı değil Halman gibi güler yüzlü ve akıllı bir simaya ihtiyacı olduğunu düşünüyor insan kitabı okurken.