Milliyet Sanat »Milliyet Kitap » » Öfkeyle yaşanan bir tarih
Eylül 2015
Öfkeyle yaşanan bir tarih
Kerem Öktem'in Zed Books'tan çıkan "Angry Nation" kitabı Türkiye'nin tarihsel dönüşümlerinin çetelesini tutuyor
KAYA GENÇ
Türkiye öfkeli insanlar diyarı. Öfkenin siyasette, gündelik hayatta, kişisel ilişkilerde belirleyici gücünü bir türlü yitiremediği bir memleket. Öfkesize ruhsuz, öfkeliye tutkulu demenin adetten sayıldığı bir yer. Kerem Öktem'in Türkiye'ye dair kitabına "Angry Nation" (Öfkeli Ulus olarak çevrilebilir) adını koyması bu yüzden insanda hemen "Budur!" duygusu yaratıyor. Öfkeli bir tarihe sakin bir biçimde bakmasını bekliyoruz yazardan.
Oxford Üniversitesi'nin St Antony's College, Avrupa Çalışmaları Merkezi'nde araştırmacı olduğu dönemde yayımladığı kitabında Öktem, bu zorlu işe girişiyor. Tane tane, bize nasıl 2010'lu yıllarda yaşadığımız sorunların kaynağının erken 20 YY.'da, Osmanlı İmparatorluğu'nun sonunda, modernleşmenin burada yarattığı şoklara verilen cevaplarda gizli olduğunu anlatıyor.
'Koruyucu devlet'in etkisi
Beş bölüme ayırdığı kitabının ilk bölümüne "İmparatorluk ve Ulus" başlığını koymuş Öktem ve burada Osmanlı modernleşmesinin bir tarihçesini çıkarmış. Aynı bölümde 1920-1946 arası yıllara ve tek parti döneminin bitmesinin ardından 'koruyucu devlet'in ortaya çıktığı 1946-1980 dönemine gelmiş.
Öktem'e göre 'koruyucu devlet', en kritik anlarda sahneye çıkan ve yaptığı müdahelelerle Türkiye'nin kaderini değiştiren bir oluşum. Bu yapılanma kendi imtiyazlarını korumak için ülkede çıkan her türlü karmaşadan faydalanabiliyor. Öktem, çok partili dönemde pek çok genç insanın siyasi tutku ve heyecanlarının koruyucu devlet tarafından araçsallaştırıldığı, bunun da ülkede kuvvetli ve hakiki bir muhalefet kültürünün oluşmasına engel teşkil ettiği kanaatinde.
İkinci bölümde Turgut Özal'lı yılların bir tablosu var: 12 Eylül'den insan hakkı ihlali manzaraları, Türkiye'nin dönüşen ekonomik yapısıyla birlikte incelenmiş. Özal'ın yönetimin iplerini eline aldığı 1989 tarihinin nasıl sosyalizmin çöküşüyle iç içe giren daha geniş bir dönüşüm dönemine denk geldiğini gösteriyor Öktem. Yazar, hem baskıcı hem liberal olan bu dönemi tüm çelişkileriyle ele alıyor. Bunu takip eden "Kayıp on yıl: savaşlar, krizler ve zayıf koalisyonlar" bölümünde bugünlerde adı sık söylenen '90'lar Türkiyesi tüm sorunlarıyla önümüzde beliriyor. Özellikle ülkedeki istikrarsızlığın Kürt meselesine yönelik şiddet pratiklerini nasıl ortaya çıkardığını Öktem ayrıntılarıyla anlatmış.
2007 - 2010 dönemi
Hayatının merkezine ekonomik girişimcilikle İslami değerleri yerleştiren ve Öktem'in deyişiyle "Müslüman Calvinistler", dördüncü bölümün kalbinde yer alıyor. Koruyucu devletin geri dönüş yaptığı parti kapatma davaları, bombalamalar, şiddet olaylarıyla yine kendi imtiyazlarını korumak üzere harekete geçtiği bu dönemi, kitabın "Başka bir ulus" başlıklı 2007-2010 dönemini anlattığı bölüm takip ediyor.
Öktem öfkeli insanların, öfkeli karşılaşmaların, öfkeli siyasetin dünyasını sakin sakin, "Bakın bu ufak detaylar bir araya gelince nasıl bir resim oluşuyor?" sorusu eşliğinde anlatmış. Onun serinkanlı analizi, Türkiye tarihine hükmeden öfkelerimizin pekala hesaplanmış, belli ayrıcalıkları korumak için tasarlanmış şeyler olabileceğini de ima ediyor.