Musa Kesler

 

Asyanın en büyük imparatorluklarından ikisini kuran Türkler ve Ruslar, tarih boyunca hep mücadele içinde oldu. Bu mücadele Osmanlı'nın 19. YY.'da Osmanlı'nın rakiplerinin giderek güçlenmesiyle, Rus imparatorluğu lehine dönmeye başladı. İngiliz, Fransız ve Avusturyalılar gibi dişli rakiplerin yanına Rus İmparatorluğu da eklendi. 'Korkunç İvan' ile başlayan büyük devlet olma süreci, 'Deli Petro' zamanında imparatorluk halini aldı. Artık Rusya da 'Düveli Muazzama' arasındaydı. Ancak Rusya için bu kadarı yeterli değildi. 

 

Sıcak denizlere açılmak

 

Önce Kafkaslar'da tam bir hakimiyet kurması, ardından da Karadeniz'i kontrol ederek, Boğazlar üzerinden 'sıcak denizlere' açılması gerekiyordu. Bu da yanı başındaki 400 yıllık Osmanlı ile karşı karşıya gelmesini kaçınılmaz hale getiriyordu. 18. YY.'dan itibaren başlayan savaşlar, 19. YY.'da daha da şiddetlendi. Denge zamanla Osmanlı aleyhinde bozuldu. Çünkü Osmanlı sadece Ruslarla değil; bir taraftan iç isyanlar, bir taraftan bozulan ekonomi ve diğer yandan da bütün bu olumsuzluklardan istifade etmeye çalışan Avrupalı devletlerle baş etmeye çalışıyordu. 1854'te başlayan Osmanlı-Rus savaşında Fransa ve İngilter Osmanlı'nın yanındaydı. Ama Osmanlı ekonomisi bu savaşta ilk kez alınan dış borçtan sonra bir daha iflah olmadı. Üzerine '93 Harbi' (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı) yenilgisi de eklenince Rus mücadelesi Osmanlı'ya en büyük darbelerinden birini vurmuş oldu. Zaten Çar 1. Nikola daha 1853'te Osmanlı'yı 'hasta adam' olarak nitelemişti. 

 

Tarihi akışın uzantısı

 

Princeton Üniversitesi'nden Michael A. Reynolds, İş Bankası Kültür Yayınları'ndan çıkan "İmparatorlukların Çöküşü" adlı kitabında, iki imparatorluk arasında yüzyıllar süren mücadelenin, her iki imparatorluğu da nasıl çöküşe sürüklediğini anlatıyor. Reynolds, "Çağdaş tarihte büyük bir dönüm noktası" olarak vasıflandırdığı bu iki çöküşü, I. Dünya Savaşı'nın hem sebebi hem sonucu olarak değerlendirirken, Ortadoğu ve Avrasya'nın çehresinin de geri döndürülemeyecek biçimde değiştiğini vurguluyor. Reynolds, Osmanlı-Rus rekabetinin 1908-1918 arasında iki ülkeyi de yıkıma götüren akıbetini hem Türk hem de Rus arşivlerinden kaynaklarla beslenerek aktarıyor. Çağdaş Osmanlı tarihçilerinin önde gelen isimlerinden Prof. Dr. Şükrü Hanioğlu'nun da Princeton Üniversitesi'nden çalışma arkadaşı olan Reynolds, Osmanlı-Rus çekişmesinin temel sebebinin, genel kabulün aksine, karşıt milliyetçilik zıtlaşması değil; tarihi akışın bir uzantısı olarak 'jeopolitik rekabet' olduğunu belirtiyor. 

 

Türkiye-Rusya ilişkilerinin, uzun bir gerilimin ardından yeni bir ısınma sürecine girdiği bugünlerde, iki ülke ilişkilerine tarihi perspektiften bakmak için iyi bir kaynak.