Çinli yazar Mo Yan Haruki Murakami'ye rağmen Nobel'in sahibi olduGÜLDEN ÖKTEM

"Sanrısal, büyülü bir gerçeklikle halk öykülerini, tarihi ve günceli birleştiren bir yazar"... Nobel Akademisi, dün Türkiye saatiyle 14.00'te Nobel Edebiyat Ödülü'nün kazananını açıkladığı törende bu ifadeyi kullandı. Nobel Edebiyat Ödülü'nü kazanan isim, Türçeye henüz hiçbir kitabı çevrilmeyen Çinli yazar Mo Yan oldu.
Asıl adı Guan Moye olan yazar, kitap yazarken Mo Yan ismini kullanıyor ve mahlası İngilizcede 'don't speak' (konuşma/söyleme) anlamına geliyor.

1955 yılının şubat ayında Çin'in kuzeydoğusunda yer alan Shandong'da çiftçi bir ailenin çocuğu olarak doğan Mo Yan, 1960'larda yaşanan Çin Kültür Devrimi sırasında okuldan ayrılmak zorunda kalır. Eğitimini bırakan Yan, bir yağ fabrikasında işçi olarak çalışmaya başlar ve 20 yaşında Halkın Kurtuluşu Ordusu'na asker olarak katılır; ilk öyküsünü de bu sırada yazar. Orduya katıldıktan 3 yıl sonra ise, Halkın Kurtuluş Ordusu'nun bünyesinde yer alan Kültür Akademi'sinin Edebiyat Bölümü'nde dersler verir.
İlk kitabı "Red Sorghum"ı 1987 yılında Çin'de yayımlayan yazar 11 roman ve yüzlerce öykü kaleme alır.

Çin'in ilk Nobelli yazarı

57 yaşındaki Mo Yan, eserlerinde Çin toplumundaki yozlaşmaları, ülkenin aile planlama politikasını ve günlük hayatı eleştirir. Verdiği bir röportajda, "Açlık ve yalnızlık benim ilham kaynağım," diyecektir. Mo Yan, Çin'in ilk Nobelli yazarı olmasına rağmen, ülkesinde pek sevilmez. Çin'in en bilinen ve üretken yazarlarından olan Yan, ülkesinde kitapları en fazla korsan satan yazar olarak tanınır.

İlk romanı "Red Sorghum", 1993 yılında İngilizceye çevrildikten sonra Amerika'da tanınmaya başlayan Mo Yan, diğer Çinli yazarlara göre kitapları çok daha fazla yabancı dile çevrilmiş bir isim. Görsel ve tarihten beslenen bir üslubu olan Mo Yan, fantastik ve absürt dil kullanır ve eserlerinde Gabriel Garcia Marquez, D. H. Lawrence ve Ernest Hemingway'in izleri görülür.

"Red Sorghum", komünist rejimin ilk yıllarında zor zamanlar geçiren Çinli bir ailenin portresini çizen bir romandır. Mo Yan'ın bu eseri, Oscar adayı yönetmen Yimou Zang tarafından 1987 yılında beyazperdeye uyarlanır.

Sansürlü yazar

Mo Yan, yazdığı kitaplar yüzünden ülkesinde sansüre uğrar. 2009 yılında katıldığı Frankfurt Kitap Fuarı'nda sansür konusuyla ilgili olarak, "Bir yazar kendi toplumundaki haksızlkları, çirkinlikleri ve karanlık tarafı, insan doğasının kötülüklerini eleştirmelidir. Bugünkü sansürleme sistemi Mao dönemindeki kadar korkunç olmasa da, hâlâ devam ediyor" diyecektir.

Mo Yan aynı konuşmada, "Bir insan yüksek sesle isteklerini dile getirdiğinde onu hoşgörebiliyorken, bir başka insanın odasına saklanıp kendi düşüncelerinin sesi olarak edebiyatı seçmesini de tolere etmemiz gerekir," diye konuşur.
Yan, bu açıklamaları yapmasında rağmen, Çin Komünist Partisi'nin ve Çin Halk Cumhuriyeti'nin kurucusu Mao'nun 1942 yılında yaptığı ve Çin'de kültür ve sanatın nasıl olması gerektiğine dair görüşlerini bildirdiği ünlü konuşmalarını diğer yazar arkadaşları gibi elyazısı ile kağıda aktarır ve bu 'onaylayan' tavrı "Bir 'diktatör'ün konuşmasını bu şekilde kopyalaması özgürlükçü biri olmadığını gösterir" yaklaşımıyla eleştirilir.

Ülkesi tarafından sevilmiyor

Nobel Edebiyat Ödülü'nü Mo Yan'ın kazandığı açıklandıktan sonra dün, yazarın ülkesinde pek çok isim ve aktivist bir araya gelip ortak bir açıklama yaptı. Açıklamada "Mo Yan'a siyasi cepheden bakılacak olursa, demokratik olmayan rejimle aynı dili konuşuyor," ifadeleri kullanıldı. Yan'ın ödül alması karşısında ayaklanan isimler, ödülün geri çekilmesi gerektiğinin de altını çizdi.

Nobel bahislerinde adı geçmeye başladığında ve internet üzerinden oylamalar yapıldığında da büyük bir çoğunluk Mo Yan karşıtı oy kullandı.
Uzun zamandır ülkelerinden birinin Nobel kazanmasını isteyen Çinliler, Mo Yan'ın Nobel kazanma olasılığına hep negatif görüş bildirdiler.

"Bir rüya gerçek oldu"

Mo Yan'ın Nobel Ödülü'nü kazandığı açıklandıktan sonra, Çin'deki yayıncısı Shanghai Literature and Art Publishing House'daki editörü Cao Yuanyong, ülkenin İngilizce yayın yapan bir kanalına açıklamalarda bulundu. Yuanyong, "Benim için bir rüya gerçek oldu" dedi. Geçtiğimiz hafta perşembe günü Şangay'daki bir restoranda bir araya gelip şarap içtiklerini söyleyen Yuayong, "Bunun erken bir kutlama olacağını nereden bilebilirdik" diye konuştu.

Çin'de yayın yapan tabloid gazete Global Times'ın yayın yönetmeni Hu Xijin ise, Yan'ın ödül kazanmasıyla ilgili olarak, "Bu ödül, Çin'de muhalif görüşe sahip olup, iktidar tarafından kabul görmeyen kişilerin Batı'da nasıl kabul görüdüğünün bir kanıtıdır" dedi.

Ödül töreni Aralık'ta

Akademi'nin devamlı sekreteri Peter Englund, Nobel Ödülü'nün basın açıklamasını yapmadan önce Mo Yan'la telefonda görüştüklerini ve haber verdiklerini söyledi. Englund, "Mo Yan haberi alır almaz çok mutlu oldu" dedi.
Ödül töreni'nin 10 Aralık'ta Stockholm'de yapılacağını da duyuran Englund, Mo Yan'ın törene katılacağını sözlerine ekledi.

Mo Yan, 10 Aralık'ta yapılacak törende 8 milyon İsveç kronu değerindeki ödülünü alacak.