Küratörlüğünü Marie-Anne McQuay’in üstlendiği 13. Liverpool Bienali “BEDROCK” teması ile ana kayaya, zemine ve görünenin ötesinde görünmeyene odaklanarak sosyo-politik, kişisel, toplumsal, geleneksel ve kültürel birçok açıdan sanatçıların kişisel ve sosyal anlatılarına ev sahipliği yapıyor. İçinde olduğu kenti anlamanın yolunu sokaklarından mekânlarına, geçmişinden toplumuna irdeliyor. 14 Eylül’e kadar izlenebilecek bienal şehrin coğrafi, tarihsel ve sosyal katmanlarını araştırırken altında kalanı, unutulanı, bastırılanı ve biriktirileni görünür kılmaya da davet ediyor. 

 

Bienal yalnızca fiziksel bir zeminden değil, aynı zamanda sosyal, kültürel ve tarihsel katmanlardan da söz ediyor. Bedrock bir jeoloji terimi olmaktan çıkıp aidiyet, hafıza, göç, direniş ve bakım gibi kavramlarla örülmüş bir metafora dönüşüyor. Bienal kamusal ve özel birbirinden farklı mekânda 30 sanatçı ve kolektifin üretimlerini şehirle iç içe sunuyor: Kütüphanelerde, kiliselerde, sokak tabelalarında hatta terkedilmiş mağaza vitrinlerinde…

 

 

 

Bu yıl bienalin en dikkat çekici yanı küratör Marie-Anne McQuay’in yerin altına inme çağrısını yalnızca mimari ya da coğrafi bir bağlamda yapmayıp kişisel ve kolektif tarihlerdeki derine de yönlendirmesi. Sanatçılardan kendi ‘bedrock’larını (ana kaya) paylaşmaları istenmiş: Kimileri için bu aile ya da seçilmiş aile, kimileri için kökensel hafıza, kimileri içinse göç yollarının bıraktığı izler olarak bienalde izleniyor. Aynı zamanda sanatçıların kendi odaklarından değerlendirdikleri bedrock terimi bir diğer yandan kenti okuyan, Liverpool’a ve kültürüne odaklanan çok sesli eserler ile kurgulanarak güçlü bir anlatı yaratıyor. 

 

Bienalde yer alan sanatçı ve kolektifler ise Alice Rekab, Amber Akaunu, Amy Claire Mills, Ana Navas, Anna Gonzalez Noguchi, Antonio Jose Guzman & Iva Jankovic, Cevdet Erek, ChihChung Chang, Christine Sun Kim, DARCH,  Dawit L. Petros, Elizabeth Price, Fred Wilson, Hadassa Ngamba, Imayna Caceres, Isabel Nolan, Jennifer Tee, Kara Chin, Karen Tam, Katarzyna Perlak, Leasho Johnson, Linda Lamignan, Maria Loizidou, Mounira Al Solh, Nandan Ghiya, Nour Bishouty, Odur Ronald, Petros Moris, Sheila Hicks, Widline Cadet. 

 

 

 

Kentin Bluecoat, FACT Liverpool, Open Eye Galeri, Liverpool Katedrali, Liverpool Merkez Kütüphane, Tate Liverpool + RIBA North, Walker Sanat Galerisi, The Black-E, Pine Court, 20 Jordan Street, Liverpool ONE, Mann Island, Eurochemist (Berry Sokağı), Grenville Street South (Chinatown), SEVENSTORE (Jamaica Street), The Oratory (Liverpool Cathedral Bahçesi), Berry Sokağı gibi birbirinden farklı, önemli özel alanlarına ve kamusal alandaki karşılaşma mekanlarına yerleştirilen eserler kök, kimlik, sömürgecilik, kültür, kent ve göç gibi birbirinden farklı konuları sanatçıların kendi geçmişleri ve anlatıları ile birleştirerek sundukları fragmental bir bienal olarak izleyiciye sunuyor.

Liverpool Bienali Direktörü Dr. Samantha Lackey’in sözleri ile “BEDROCK Liverpool halkını şehirdeki temellerde birbirine derinden bağlayan ve bunu aynı zamanda dünyanın farklı bölgelerinden insanlarla yapan olağanüstü bir proje olarak nitelendiriyor. Soğuk ve sisli İngiltere, Liverpool’da dünyanın kendi kaoslarının döndüğü, kişisel anetdotlar ile yaşamın çepeçevre tartışmaya sunulduğu topluluklar ve insan olmanın derin yaraları ve iyileşme metaforlarının tartışmaya sunulduğu ve bazen gündelik yaşamın basitliği ve hafifliği arasında salınan bir bienal izleyiciyi karşılıyor. Kente, insana ve şimdiye bakan tarihi düzenli biçimde yerinden eden bir yapı burada izleniyor. 

 

 

 

Bienalin özel ve kamusal mekânlarında izlenen eserler Liverpool’u izleyiciye bir tur haritası şeklinde gezdirerek kente ve kültüre hakimiyet yaratarak rüzgârlı kenti deneyimlemeyi, düzenli çiseleyen İngiltere yağmuru altında kamusal alanı keşfetmeyi vadediyor. Bienalin sanatçılarından Kara Chin adlı sanatçının iki farklı eserinden kamusal alanda izleyiciyi bir arayışa sürükleyen “Mapping the Wasteland (trail)” adlı yapıtı Berry Sokağı boyunca ilk başta bir arayış sunsa da fark edildiği an bakışı zemine sabitleyen ve kaldırım taşları arasında sürprizli bir şekilde seramik eserleri arayan bir izlenim sunuyor.

 

 

 

Animasyon, seramik, heykel ve enstalasyon alanlarında üreten bir sanatçı olarak burada kaldırım taşlarına yerleştirdiği seramik karolar Liverpool’un gündelik yaşamından da kesitleri taşıyor. Teknoloji, dünyamız ve güncel-gündelik yaşam için beklenmedik malzemeler ile beklenmedik görüntülerin yer aldığı eserler gri ve soğuk zemini heyecanlı ve canlı bir basamağa çeviriyor. Seramik yüzeylerde gündelik yaşamın tuhaf ve İstanbul’un yaşamından alıştığımız Boğaz kuşları olan martılarından bir kare karşımıza çıkıyor. Mavi, parlak arabalar martılar, Asya estetiğine sahip çiçeklerle sarılmış absürt parçalı imgeler ya da paket servis kartonları gibi tuhaf nesneler zemini süslüyor. Berry Caddesi boyunca izleyici başını zemine gömüyor ve adımlarını dikkatle atıyor! Eserlerin izi Kara Chin’in etkileşimli mulimedya yerleştirmesi eserini gösterdiği FACT Liverpool adresine yönlendiriyor.

 

Nihayetinde Kara Chin’in eserleri ile stratejik bir küratöryel zihin ile Liverpool sokağından taşına ve bina odalarına kadar bir dizi yönlendirme ile ziyaret ediliyor. 

 

 

 

 

Cevdet Erek ise Liverpool Bienali kapsamında yer alan üç ayrı yapıtı ile hem bireysel hem de kolektif hafızayı işaret eden, duyusal olduğu kadar politik alanlar açıyor. Her bir iş “BEDROCK” temasının öne çıkardığı kavramsal zemine doğrudan temas ediyor ve aidiyet, sınır, topluluklar, hafıza kavramları arasında bir düşünme alanı yaratıyor.

 

 

 

20 Jordan Street’te yer alan “Away Terrace (Us and Them)” adlı yerleştirme yalnızca doğal malzemelerden -kil toprağı, arpa samanı ve su- üretilmiş toprak bloklardan oluşuyor. Yapının biçimi ve yerleştirme stratejisi futbol stadyumlarının mekânsal düzeninden yola çıkarak taraftar kültürünün toplumsal yapılarla nasıl iç içe geçtiğini ortaya koyacak bir anlatı ile kurgulanıyor. İzleyiciyi fiziksel olarak dışarda bırakan kurgu ‘ev sahibi’ ve ‘deplasman’ tribünleri arasındaki karşıt ritimler ve ses kütleleriyle birleşerek ‘biz’ ve ‘onlar’ ikiliğini hem işitsel hem mekânsal düzlemde görünür kılıyor.

 

Deplasman tribününe ait bölümün fiziksel olarak daha küçük ve farklı renk pigmentle ayrılması temsil ve mekâna erişim üzerinden ayrımcılığı doğrudan görünür kılıyor. Bariz ve keskin biçimde işaret edilmese de izleyiciye futbol kültüründe yer alan ‘biz ve onlar’ taraftar karşıtlıklarını örtük biçimde sunuyor. Yerleştirme aynı zamanda ses çalışmasıyla da kurgulanarak ev sahibi tribünden yükselen yoğun ses kütlesi ile deplasman alanının daha keskin ama kısa süreli ritmi çarpışıyor. Yapıda yer alan tribünler olarak betimlenebilecek sekiz delikten yedi tanesi ev sahibi takımın tribün delikleriyken bir tanesi ise kale arkasında kalan bir metaforla misafir takımın tribün deliği olarak kurgulanıyor.

 

Yerleştirme görsel ve işitsel olarak izleyiciyi futbol sahalarından ses ve renk olarak da bir ayrıştırmayı işaret ediyor. “Away Terrace (Us and Them)” adlı yerleştirmeyle kamusal mekânın nasıl sınırlandırıldığına, gücün mekân aracılığıyla nasıl örgütlendiğine dair güçlü bir anlatı yaratılıyor. 

 

Cevdet Erek eserini şöyle anlatıyor: “Hangi biz ve hangi onlar olduklarını, nerelerde dahil olduklarını ya da nerelerde kendileri tercih ettiklerini, nerelerde kendilerini mecbur edildiklerini düşündürüyor. Köken, şartlar, sınıfsal olabilir… Tüm bu ilişkilerin peşinde bir araştırma aslında.”

 

 

 

Bir diğer mekân olan Walker Art Gallery’de duvarda yer alan çerçeve eserler “Away Terrace (Anfield)”, “Away Terrace (Goodison)”, “Away Terrace II”, “Away Terrace (split)” ise Liverpool’da yer alan Anfield ve Everton isimli iki rakip kulübün stat planları üzerinden kurgulanarak hazırlanmış olan dört adet eser olarak karşımıza çıkıyor. Eserler futbol kültürü, deplasman alanlarını ve mekânsal hafızalarını inceliyor. Statların planından yola çıkarak birer çerçeve gibi de kurgulanan bu yapıtlarda altın varakla vurgulanan alanlar temsilin, aidiyetin ve dışlamanın somut haritalarına dönüşüyor. Bu eserler stadyumun yalnızca bir spor mekânı olmadığını sınıf, kimlik, toplumsal gruplar arası ilişkiler gibi çok katmanlı bir yapıyı taşıdığını vurguluyor. Aynı kentteki iki takımın müsabakası esnasında misafir takımın karşılaştığı eşitsizliklerin de örtük biçimde altını çizerek sosyo-politik bir anlatı yaratıyor.

 

Buradaki eşitsizlikler safi bir maç alegorisi üzerinden değil aynı zamanda dünyanın en sert dönemlerinde toplulukların sessiz kaldığı ya da sesini duyuramadığı konulara da bir bakış sunuyor.

 

 

 

Cevdet Erek’in bienaldeki son eseri ise Tate Liverpool + RIBA North’ta sergilenen “Father’s Timeline / Babamın Zaman Çizelgesi” (2007; 2025 güncellemesi) Erek’in uzun yıllardır sürdürdüğü zaman çizelgesi serisinin önemli bir parçası olarak izleniyor. Bu eser küratör Marie-Anne McQuay’in sergi anlatısında da söz ettiği gibi kökler, aile ya da seçilmiş aile gibi kavramlar etrafında kişisel geçmişler ve arka planlar üzerine de incelikle düşünülen yapıtlardan birisi olarak bienalde yerini alıyor.

 

Çizelgeler üstüne bir katman çerçeve daha eklenerek şeffaf bir malzemeyle kişisel verilerin arındırıldığı, herkes için ortak olabilecek tarihlerin İngilizceye çevrildiği bir sunum olarak kurgulanıyor. Veriler İngilizceye çevrilerek anonimleşiyor böylece bireysel bir hafıza aracı olmaktan çıkarak kolektif anlatılarla evrensel bir bütünlüğe dönüşüyor. Bu müdahale Erek’in zamanla, aktarım biçimleriyle ve arşivle kurduğu ilişkiyi hem kişisel hem politik düzeyde yeniden tarif ediyor.

 

 

 

 

Cevdet Erek’in bienalde yer alan eserleribiçimsel olarak farklılık gösterseler de ortak bir düşünsel çizgide birleşiyor. Sesin bir yapı elemanı, çizginin bir anlatı aracı, ritmin bir temsil biçimi, kilin bir yapı olarak konumlandığı bu eserler izleyiciyle hem bilişsel hem bedensel hem de sosyo-kültürel bir düzlemde ilişkiye giriyor. Bienalin “BEDROCK” teması bu bağlamda Erek’in üretimiyle güçlü bir kavuşma sergiliyor. Eserler yalnızca zemine, ana temele dair değil, o zeminin taşıdığı tarihsel, politik ve duygusal katmanlara, parçalara dair de düşünme alanları açıyor.

 

Liverpool Bienali 2025’te Cevdet Erek’in sunduğu bu üçlü yapı sanatın maddeselliğiyle kavramsallığı, duyusallığıyla eleştiriyi nasıl iç içe geçirebildiğine dair çarpıcı bir örnek sunuyor. Her eser mekânla kurulan ilişkinin yalnızca fiziksel değil, toplumsal olarak da kurulduğunu hatırlatıyor. 13. Liverpool Bienali’ndeki “BEDROCK” sadece bir tema değil; kentle, tarihle, kendimizle ve toplum ile derin bağlar kurmaya dair bir öneri.

 

Liverpool Bienali, https://www.biennial.com

Bitiş tarihi: 24 Eylül 2025