40 yılı aşkın bir süre İtalyan Corriere della Sera gazetesinde çalışan Dino Buzzati, 1986’da verdiği bir röportajda “Tatar Çölü”nün ilhamına dair şunu söylemiş: “Böyle devam edip etmeyeceğini merak ediyordum. Gençken kaçınılmaz olan umutlar ve düşler yavaş yavaş körelecek miydi, büyük fırsat gelip gelmeyecek miydi, diye soruyordum kendime ve çevremde kimileri benim yaşıtım, kimileri çok daha yaşlı adamlar görüyordum, hepsi de aynı yavaş nehir tarafından sürüklenip gidiyordu.”

 

'İtalya’nın Kafka’sı' olarak tanımlanan, 20. yüzyıl İtalya’sının en büyük fantastik yazarlarından biri olarak kabul edilen Dino Buzzati’nin, ülkesinde 1940'ta yayımlanan ve Fransa’da çevrilip basılmasıyla (1949) dünya çapında şöhret kazanan romanı “Tatar Çölü"nün Türkiye’de de beğeniyle okunmasında ve 30'uncu baskıya koşmasında büyük rolü olan çevirmeni Prof. Dr. Hülya Uğur Tanrıöver ile çeviri sürecini ve eserin ondaki etkisi üzerine sohbet ettik. 

 

 

 

 

İletişim Yayınları'nın “Tatar Çölü”nü çevirme önerisi, ne yazık ki genç yaşta kaybettiğimiz Nihat Tuna tarafından bana iletildi. Hayatımın biraz sıkıntılı bir dönemiydi. Birkaç ay önce doğum yapmış, bebeğim prematüre olduğu için çok yoğun ve endişeli bir bakım sürecine girmiştim. Doğum iznindeydim ve ev dışında 'normal' mesai yapacak hâlde değildim. Bu öneri beni öncelikle oldukça şaşırtmıştı. Zira çok sevdiğim “Tatar Çölü”nün orijinal dilinden değil de Fransızcadan çevirilecek olması benim de İletişim Yayınları'nın da çalışma tarzına pek uygun değildi. Bu konuyu da sevgili Nihat şöyle açıklamıştı: O dönem, hiçbir İtalyanca çevirmen teklife olumlu yanıt vermemiş ve eserin Fransızca çevirisinin çok iyi olduğu, bizzat Buzzati tarafından teyit edilmişti. Bu açıklama sonrası bir an bile tereddüt etmedim. Beni hayatımda en çok etkileyen kitaplardan birini çeviriyor olmanın heyecanı, bebek başında geçirdiğim endişeli zamanlara ilaç oldu ve hayata dair yer yer kapıldığım karamsarlıktan çıkmamı sağladı.

 

 

Kitabı Paris’teki öğrencilik yıllarımda, 1970’lerde okumuş ve büyüsüne kapılmış birisi olarak bu durumun Fransa’daki düşünce ve sanat iklimi ile okumaya verilen önem ve 'militan' kitap kurtlarının varlığıyla bağlantılı olduğunu düşünüyorum. Bir yandan varoluşçuluk, öte yandan 'absürt' akımların felsefe ve edebiyat alanlarında Fransa’da çok ciddi ağırlığının olması, ayrıca gazetelerin kitap ekleri, özgün edebiyat dergileri, hatta TV kanallarında edebiyat-kitap programlarının belli bir okur kitlesini sürekli beslemesi, “Tatar Çölü”nün dünyaya Fransa’dan yayılmasını açıklayıcı nitelikte bence. 

 

 

 

 

Oldu tabii ki. Özellikle de derin bir duygusal bağ kurduğum bu romanın çevirisini çok özenli yapmak zorundaydım. Hatta her ne kadar Fransızcadan çeviriyor olsam da masamda kitabın orijinali ile birlikte İtalyanca sözlükler de vardı ve o dönem İtalyan Lisesini başarıyla bitirmiş ve bitirmekte olan iki yeğenime de yeri geldiğinde danışıyordum. Askerî terimler açısından çok da zorlanmadım. Bunun nedeni; çeviriyi yaptığım dönemden birkaç yıl önce, özel sorunlar nedeniyle yarıda bıraktığım ilk doktora tezimin Türkiye’de modern devlet ve ordunun kurumlaşması üzerine olmasıydı, dolayısıyla alana oldukça aşinaydım. “Tatar Çölü”nün, edebiyat alanına daha fazla yoğunlaşmama ve tabii bu alandaki çeviri üzerine daha çok düşünmeme, çalışmama çok ciddi bir katkısı olduğunu söyleyebilirim.

 

 

Bu konuyu özel olarak düşünmedim açıkçası. Romanın ruhunu özümsemiş olmak, deyim yerindeyse o duyguyu kendiliğinden aktarabilme olanağını sağlıyor sanırım.

 

 

Aslında bu soruyu yanıtlamaya bir önceki cevapta başlamış gibiyim. Bence yazarın yaratıcılığını gerçekten hissedebilmiş ve metinle doğrudan bir bağ kurabilmişseniz o denge oluşuyor zaten. Hikâyeyi 'yaşıyor' iseniz zaten hem metne hem de yazarın yaratıcılığına sadık kalarak aktardığınız dilde doğru dengeyi buluyorsunuz.

 

 

 

 

Çevirilerimi (yazılarımı da tabii) belli aralıklarla tekrar okurum. “Tatar Çölü”nü de henüz birkaç hafta önce katıldığım ve çok iyi düzenlenmiş bir çevirmen-okur buluşması için yeniden okudum. Ve inanın, tek bir kelime için bile 'keşke,' demedim. Sadece birkaç yazım hatası ve ilk baskıdan bu yana dil kurallarındaki ufak değişikliklere dair birkaç düzeltme gerektiğini gördüm. Onları da hemen halledip yeni baskıya hazırlayacağım. 

 

 

Kitabı ilk okuduğumda çok sevmemin de o zor dönemimde çevirisini kabul etmemin de ardında bu sorgulama yatıyordu zaten. Hele de, belirttiğim üzere, yeni doğmuş bir bebekle baş başayken varoluşu belki başka zamanlardan daha fazla sorgulamaya eğilimli oluyor insan.

 

 

 

 

 

Bu eleştiriler ilk bakışta pek haksız olmayabilirler elbette. Ama öte yandan bu karamsarlığın, ömür çürüten rutin ve bekleyişin okura belki de kendi varoluşunu sorgulatarak kendi hayatını daha farklı kurgulama olanağı sunduğunu düşünüyorum, 'görünenin ötesi'ne bakmaktan yanayım yani. 

 

 

“Tatar Çölü” kanaatimce olabilecek en doğru 'politik' romanlardan biridir belki de. Reel politikanın veya didaktik anlatımların tersine, 'politik bir varlık' olarak insan üzerine düşünmeye iten ve insanlığın (Bu 'erkek' bir insanlık tabii!), en gayriinsani yanını oluşturan düşmanlık ve savaşın (sadece bir olasılık bile olsa) anlamsızlığını bu kadar güzel anlatan bir hikâye tesadüf olamayacağına göre, yazarın bir nakış gibi işlediği bilinçli tercihidir mutlaka.